Mevlana'nın 'alem' hakkındaki görüşüne gelince: "Bir şey zıttı ile belli olur. Zıddı olmayan bir şeyi tanıtmak imkansızdır. Yüce Tanrı, zıddı olmadığından, 'Ben gizli bir hazine idim, bilinmek istedim' buyurduğu gibi, bu nurun belli olması için karanlık olan bir alem yarattı."
Alemin yaratılması isteğini Tanrı ilk önce ruhlara vermiştir. Şüphesiz 'alem' bu yüzden yaratılmıştır.
Halk, alemin kadim olduğunu söylemektedir. Veliler ve nebiler ise hadis (sonradan yaratılmış) olduğunu bildirirler. Onların söylediği gerçektir. Zira, 'alemin' yaratılma isteğini Tanrı onların ruhlarında hasıl ettikten sonra alem var olmuştur.
Devir:
Mevlana devre inanmaktadır fakat bu tenasüh (ruh göçü) değildir. O, yaradana nazaran bir birlik kabul etmektedir.
"Yüzünü ne tarafa çevirirsen Tanrı oradadır. O, her yerde bulunan vecihtir (yoldur.) Devamlıdır, ölmez. Aşıklar bu vehe kendilerini feda etmişlerdir. Geri kalanlar ise hayvan gibidir."
Buyurdu ki, "sığır gibi olmalarına rağmen nimetlere layıktırlar ve ahırda bulundukları halde akıl sahibinin makbulüdürler. Ahır sahibi isterse onları ahırdan alır, padişahın ahırına götürür. Başlangıçta olduğu gibi, yokluktan varlığa getirir. Varlık ahırından cemad (cansız) ahırına, cemad ahırından bitkiliğe, bitkilikten hayvanlığa, hayvanlıktan insanlığa, insanlıktan melekliğe ve daha böylece sonu gelmeden ilerletir."
Başka bir yerde de kerametten bahsederken aynı görüşü belirtmektedir:
"Keramet, seni aşağı bir durumdan yüksek bir duruma getirmesidir. Sen oradan buraya yol alır, bilgisizlikten akla, ölülükten diriliğe kavuşursun. Mesela önce toprak ve cemaddın, seni bitki alemine getirdi. Bitki aleminden alaka ve mudga (küçük et parçası) alemine yolculuk ettin. Buradan hayvanlık alemine, hayvanlıktan insanlığa sefer ettin" diyerek böyle bir devri izah etmektedir.
Dünya ve Ahiret:
Bu dünyada bulunan bütün şeyler öbür dünyanın birer örneğidir. Bu dünyada görülen her şey ahirette de böyledir.
Mesela, zahmet çekmeden bir dünya işi kolaylıkla ortaya çıkmadığı gibi, ahiret işi de kolaylıkla olmaz. Bunun için, "dünya ahiretin tarlasıdır" denilmiştir. İnsan burada ne ekerse orada onun semeresini toplar.
Bu dünyada aranılıp kavuşulan huzur tıpkı bir şimşek gibidir, çabuk gelip geçer. Dünya zevkleri misk kokusuna benzer. Koku da araz (geçici) bir belirti olduğundan kalmaz. Kokuyla yetinmeyerek miski arayan kimse doğru bir iş yapmış olur.
"Dünya altın kaplı kalp (sahte) para gibidir. Değersiz ve bir köpük parçası gibi olan bu dünya kalptır. O alem denize, bu dünya ise köpüğe benzer. Bu dünya o mutlak visale( sevgiliye kavuşma) göre birer yük, azap ve zahmettir. Bu dünya sükun (sakinlik) ve huzurun dayanağı gaflettir."
Gelecek sayıda: İnsan Tanrının bütün sıfatlarına mazhar olan yegane varlıktır.
